Katılım Bankacılığında İç Denetim
Katılım bankacılığında iç denetim, konvansiyonel bankacılıkla benzer bir öneme sahip olsa da uygulamada İslami hükümlere uygunluk açısından bazı farklılıklar gösterir. Katılım bankaları, İslami finans kurumu olarak faaliyet gösterdiklerinden dolayı, iç denetim süreçlerinde sistemin İslami kurallara uygunluğu önemlidir.
Katılım Bankacılığının Temel Hükümleri:
- Faizsiz Finans Anlayışı: İslami finansın temel ilkelerindendir. Borç verilen paranın, muadil karşılığında daha fazla olarak geri alınamaması ve zamanında ödenmemesi durumunda ek ödeme talep edilmemesi gerekmektedir.
- Adil Risk, Kâr ve Zarar Paylaşımı: Katılım bankacılığında, kâr-zarar paylaşımı adil ve şeffaf olmalıdır. Bu yapı, geleneksel bankacılıktan farklı olarak paylaşım ve ortaklık esasına dayanır.
- Garar (Belirsizlik) En Aza İndirgenmesi: İslami finans, belirsizliğin ve spekülasyonun olduğu işlemlerden kaçınır. Yapılacak akitlerde ürün veya hizmetin açık ve anlaşılır olması gerekir.
Bu hükümler, İslami finansın bir parçasıdır ve toplumsal düzenin sağlanması, refahın artırılması ve haklı kazancın oluşması adına büyük önem taşır. Bu nedenle sistemin farklı zeminde kurulması da farklı iç denetim süreçlerine ihtiyaç duyulmasına yol açar.
İç Denetimin Amaçları:
- Banka faaliyetlerinin, kurumun misyon ve vizyonuna uygun şekilde güvenli olarak sürdürülmesini sağlamak,
- Sürdürülebilir kârlılığı ve mali istikrarı sağlamak.
- Finansal ve idari raporlamaları doğru ve zamanında gerçekleştirmek,
- Mali ve itibari riskleri belirleyip raporlamak, gözetime almak ve bu riskleri minimize etmek.
İç Denetim Organizasyonu ve Alanları:
İç denetim, kurum içindeki bilgi ve yetkinlik sahibi uzman kişiler tarafından oluşturulan bir organizasyon aracılığıyla yapılır. İç denetim organizasyonunun kurulmasında yasal zorunluluklar, maliyetler ve ihtiyaçlar göz önünde bulundurulur. Büyük ölçekli kurumlar kendi iç denetim organizasyonlarını kurarken, küçük ölçekli ya da maliyet avantajını gözeten kurumlar bağımsız denetim organizasyonlarını tercih eder.
Bu organizasyonun çalışma prensipleri şu şekildedir:
- Kurum faaliyetlerini, kurumun misyon ve vizyonuna uygun şekilde yürütmek,
- Pozitif ivme ile ilerlemek,
- Güvenilir bilgi üretmek,
- İdare, finans ve muhasebe birimlerinde sağlıklı raporlama yapmak.
İç denetim organizasyonunun sağlıklı işleyişi; sadece raporlama değil, aynı zamanda kurumun değerine katkıda bulunarak işleyişin daha verimli hale gelmesini sağlar. Katılım bankacılığında iç denetim organizasyonu, geleneksel bankacılıkla benzer birimlerden oluşur. Bu iki anlayışın arasındaki en önemli fark; katılım bankalarının İslami kaidelere uygun çalışmalarıdır. Bu bağlamda, katılım bankalarının işleyişini standartlara oturtmak ve İslami kaidelere uygunluğunu sağlamak amacıyla standart belirleyici kurumlara ihtiyaç duyulmaktadır.
Türkiye’de bu görevi üstlenen kurum Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB)’dir. Katılım bankaları, TKBB tarafından yayınlanan kurallara ve ilgili düzenlemelere uygun olarak işleyişlerini sürdürürler. Bunun yanında TKBB’de yayınlanan faizsiz bankacılık ilkelerinin, bankalara sağlıklı olarak aktarılabilmesi için bankalar tarafından Danışma Komiteleri kurulur. Bu komiteler; faizsiz bankacılık ilkelerine dair soruları cevaplamak, uluslararası gelişmeleri takip etmek ve bankaların faaliyetlerini İslami kriterlere göre değerlendirmektir.
Komiteye bağlı olarak, katılım bankaları kendi bünyelerinde birer Uyum Birimi kurarlar. Bu biriminin görevleri; TKBB ve komiteden gelen karar ve düzenlemeleri incelemek, akabinde konuyla ilgili olan iş birimleriyle paylaşmak, bunun yanında faizsiz finans ilkeleri hususunda banka içerisinde bir denetleme ve takipçi rolü üstlenmektir.
Sonuç olarak, katılım bankacılığında iç denetim yalnızca mali süreçlerin kontrolüyle sınırlı olmayıp, aynı zamanda kurumun dini esaslara uygunluğunu da gözeten, çok boyutlu ve stratejik bir fonksiyondur.
