Fıkhi Yönetişim

"Yönetişim" kelimesi "yönetim" ve "iletişim" kelimelerinin birleşiminden türetilmiş olup, İngilizce’de karşılığı bulunmamaktadır. Yönetişim, farklı aktörlerin ortak eylemlerini eşgüdümleme ve yönetme süreci olarak tanımlanır. Literatürde genellikle “işin birlikte yapılması” şeklinde özetlenir.

Fıkhi yönetişim ise bu faaliyetlerin İslam hukuku çerçevesinde yürütülmesini ifade eder. Bu çerçeve; Kur’an-ı Kerim, sünnet, icma ve kıyastan oluşurken ekonomik, siyasi, sosyal ve idari hayatın kurallarını belirler.

İslam’da yönetişim anlayışı, Tevhid ve Şura kavramları etrafında değerlendirilir. Şura, yetkin kişilerden fikir almayı ve doğru yolu bulmayı ifade ederken; Tevhid ile birlikte ele alındığında, İslami danışmanlık anlayışını ortaya çıkarmıştır.

İslami paydaş anlayışı, kurumların tüm paydaşlarının menfaatlerini gözetmesini esas alır. Konvansiyonel yönetimde de paydaşların hakları dikkate alınır; ancak İslami yönetişim anlayışından farkı, sürecin İslami ahlaki değerler çerçevesinde yürütülmemesidir. Konvansiyonel anlayışta hissedar ve sermaye sahiplerinin kârını maksimize etmek temel amaçken, İslami anlayışta ahiret saadetine ulaşmak önceliklidir. Bu bakış açısı, çıkar çatışmalarının önlenmesi, mülkiyet hakkı, servet yönetimi, zımni sözleşmeler, paydaşların hakları ve hesap verebilirlik gibi konularda farklı yaklaşımlar sunar.

Fıkhi Yönetişimin Gerekliliği

Fıkhi yönetişim; adil, etik, güven esaslı ve şeffaf bir işleyiş modeli oluşturmayı amaçlar. Uzun vadeli ve sürdürülebilir bir sistem kurmayı hedefler. Bunun tercih edilme nedenleri şunlardır:

1. Ahlaki ve Etik Değerler

   İslam’ın kazandırmayı hedeflediği ahlaki ve etik değerlerin yaygınlaşmasını sağlar. Geleneksel yönetim anlayışında kazanç ön plandayken, fıkhi yönetişimde paydaşların hakları ve refahı gözetilir. 

2. Güven ve Şeffaflık

   Şeffaflık, fıkhi yönetişimin temel taşlarından biridir. Karar alma süreçleri ve faaliyetler paydaşlarla paylaşılır, bu da güveni ve kurumsal itibarı artırır.

3. Hesap Verebilirlik

   Şeffaf bir yapı; yöneticilerin tüm eylemlerinden sorumlu tutulmasını zorunlu kılar, görevlerin kötüye kullanılmasını engeller ve kurumsal sorumluluğu artırır.

4. Sosyal Adalet ve Dayanışma

   Dezavantajlı grupların refahını gözetir, toplumdaki sınıfsal farklılıkları azaltır.

5. Sürdürebilirlik

   Fıkhi yönetişim, yalnızca anlık kazançları değil, gelecek nesillerin refahını da dikkate alır. Çevresel duyarlılık ve sosyal sorumluluk projeleri bu anlayışın önemli bir parçasıdır.

Fıkhi yönetişim, konvansiyonel modellerden farklı olarak yalnızca kâr odaklı değildir; tüm paydaşların haklarını gözetir. Özellikle finans sektöründe, etik ve şeffaf bir işleyişin sağlanması açısından kritik bir role sahiptir.

Fıkhi Yönetişim ve İç Denetim

Fıkhi yönetişim, İslami değerlerin kurum yönetimine şekil vermesini ve denetim süreçlerinde İslami kriterlerin gözetilmesini zorunlu kılar. Bu çerçevede faaliyet gösteren kurumların iç denetim birimi, faaliyetleri fıkhi kaidelerle uyum açısından değerlendirir ve bu kuralların sistemdeki etkinliğini denetler. Böylece kurumun helal çerçevede faaliyet göstermesi sağlanır. Fıkhi yönetişime dayalı kurumların iç denetim birimleri, geleneksel iç denetimden farklıdır. Temel farklar şunlardır:

Fıkhi iç denetimde çalışanların yalnızca finansal bilgiye değil, aynı zamanda İslam hukuku ve fıkhi konulara da hakim olmaları gerekir. Böylece, bankaların tüm faaliyetlerinin İslam hukukuna uygunluğunu teyit edip şer'i riskleri tespit edebilirler. Fıkhi iç denetim sisteminin etkinliği, katılım bankalarının itibarını koruma ve müşteri güvenini artırma açısından kritiktir. Ayrıca, bu sistem bankaların şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkelerine uygun hareket etmesini sağlar.